Važni datumi u srpskoj istoriji

Stvaranje prve države - VIII vek
Nezavisnost - oko 1166
Stvaranje kraljevstva - 1217
Pad pod osmansku vlast - 1459
Prvi srpski ustanak protiv Turaka - Feb 15, 1804
Prvi Ustav - Feb 15, 1835
Međunarodno priznanje - 1878
Stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca - 1918
Stvaranje Socijalističke Jugoslavije - 1943
Raspad Jugoslavije - 1991-1995
Raspad državne zajednice Srbije i Crne Gore - June 5, 2006

Srednjovekovna Srbija(VII-XIV veka)

Srbi su se naselili na prostoru današnje Srbije u ranom sedmom veku n.e., stvarajući sedam posebnih plemenskih oblasti:

- Raška/Rascia (današnja Zapadna Srbija i severna Crna Gora),
- Bosna (koja se nije razlikovala od Raške do XII veka),
- Zahumlje (zapadna Hercegovina),
- Travunija (istočna Hercegovina),
- Paganija (srednja Dalmacija)
- Duklja/Zeta (prethodnica današnje Crne Gore)

Prvi zabeleženi srpski kneževi bili su Vlastimir, Višeslav, Radoslav and Prosigoj. Do tog trenutka, čitava zemlja je primila hrišćanstvo. U Zeti, današnjoj Crnoj Gori, Bodin je dobio krunu od Pape (prvi zapisi o ovom događaju datiraju vek kasnije, iz X veka). Vladari su se smenjivali i zemlja je prihvatila vrhovnu zaštitu Vizantijskog carstva, u suprotnosti sa neprijateljskom Bugarskom. Srbija se vek kasnije oslobodila vizantijske vlasti.

Prva ujedinjena srpska država nastala je pod vlašću Časlava Klonimirovića sredinom X veka u Raškoj. Međutim, u prvoj polovini XI veka u Zeti se beleži uspon dinastije Vojislavljevića. Konačno, polovinom XII veka, Raška će se ponovo uydići pod dinastijom Nemanjića. Nemanjići će uvesti Srbiju u zlatno doba koje će trajati preko tri veka i stvoriti moćnu balkansku državu koja ej svoj zenit doživela sredinom XIV, tokom vladavine Cara Stefana Dušana, pre konačnog pada pod Otomansku Tursku (od srpskih zemalja poslednja je pod Turke pala Zeta 1499.)

1170, posle borbe sa braćom oko prestola, Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije Nemanjića , se uzdigao an vlast i počeo da obnavlja srpsku državu u raškoj oblasti. Nekada uz podršku Vizantije, a nekada protiv nje, veliki župan (titula u rangu princa) Stefan Nemanja je proširio svoju državu zauzimajući teritorije na istoku i jugu, ponovo zauzevši priobalje i Zetu. POred svojih državničkih napora, veliki župan je dosta pažnje posvećivao izgradnji manastira. Njegove zadužbine uključuju Djurdjeve Stupove i Studenicu u Raškoj i manastir Hilandar na Svetoj Gori.

Stefana Nemanju je nasledio njegov srednji sin Stefan, dok je prvorođeni Vuk dobio vlast nad Zetom. Najmladji sin Stefana Nemanje Rastko se zamonašio i uzeo ime Sava, posvećujući sve svoje napore širenju vere među srpskim narodom. Pošto je u to vreme Katolička crkva već imala ambicije da proširi svoj uticaj i na Balkan, Stefan je iskoristio ovu okolnost da od Pape dobije kraljevsku krunu i na taj način je 1217. postao prvi srpski kralj. U Vizantiji, njegov brat Sava je uspeo da za Srpsku crkvu obezbedi autokefalni status i 1219. postao prvi srpski arhiepiskop. Na ovaj način, Srbija je dobila oba oblika nezavisnosti: svetovnu i versku.

Sledeća generacija srpskih vladara - sinovi Stefana Prvovenčanog - Radoslav, Vladislav i Uroš I, obeležila je period stagniranja državne stukture. Sva tri kralja su bila u manjoj ili većoj meri yavisni od neke od susednih država - Vizantije, Bugarske ili Madjarske. Veze sa Madjarskom imale su presudnu ulogu u činjenici da je Uroša I nasledio sin Dragutin čija je žena bila madjarska princeza. Kasnije, kada je Dragutin abdicirao u korist mladjeg brata Milutina, madjarski kralj Ladislaus IV mu je dao zemlje na severoistoku Bosne, oblasti Srem i Mačvu i grad Beograd, dok je sam uspeo da pokori i pripoji zemlje na sevroistoku Srbije. Tako, sve ove oblasti po prvi put postaju deo srpske države.

Pod vladavinom Dragutinovog mladjeg brata - kralja Milutina, Srbija postaje jača uprkos činjenice da je povremeno morala da ratuje na tri različita fronta. Kralj Milutin je bio vešt diplomata, veoma sklon upotrebi uobičajenog srednjevekovnog diplomatskog sredstva - braka između dinastija. Ženio se pet puta, mađarskim, bugarskim i vizantijskim princezama. Bio je poznat i kao graditelj crkava, od kojih su neke najlepši primeri srednjovekovne srpske arhitekture: Gračanica na Kosovu, crkva u manastiru Hilandar na Svetoj Gori, crkva Sv. Arhanđela u Jerusalimu. Zbog svojih zasluga, kralj Milutin je proglašen svecem, uprkos njegovom burnom životu. Na prestolu ga je nasledio sin Stefan, kasnije nazvan Stefan Dečanski. Šireći kraljevstvo na istok zauzimanjem grada Niša i okoline, i na jug zauzimanjem Makedonije, Stefan Dečanski je bio dostojan naslednik svog oca. U Metohiji je podigao manastir Visoki Dečani - najmonumentalniji primer srpske srednjovekovne arhitekture - po kome je i dobio nadimak.

Srednjovekovna Srbija, koja je uživala visoku političku, ekonomsku i kulturnu reputaciju u Evropi Srednjeg veka, dosegla je vrhunac sredinom XiV veka tokom vladavine cara Stefana Dušana. Ovo je vreme Dušanovog zakonika, najvećeg pravnog dostignuća Srednjovekovne Srbije, jedinstvenog među feudalnim državama Evrope tog perioda. Nomokanon Svetog Save, Dušanov zakonik, freske i arhitektura srednjovekovnih manastira koji su krasili srpske zemlje su večni civilizacijski spomenici srpskog naroda. Car Dušan je udvostručio teritoriju svog carstva osvajajući oblasti na jugu, jugoistoku i istoku, na račun Vizantijskog carstva. Nasledio ga ej sin Uroš zvani Nejaki, atribut koji bi se mogao pripisati i stanju carstva koje je polako tonulo u feudalnu anarhiju. Ovaj period obeležava uspon nove pretnje: sultanata Otomanske Turske kojie se postepeno širio iz Azije u Evropu pokorivši prvo Vizantiju, a zatim i druge balkanske države.


Srbija pod turskom vlašću(XIV-XIX veka)

Turci su porazili srpsku vojsku u dve odlučujuće bitke: na reci Marici 1371. gde su poražene snage makedonskih kneževa i na Kosovum Polju 1389., gde su vazalske trupe pod komandom kneza Lazara - najuticajnijeg regionalnog vladara u Srbiji tog vremena - doživele katastrofalan poraz. Kosovska bitka je odlučila sudbinu Srbije, jer nakon nje nije postojala vojska koja bi mogla da se suprostavi Turcima. Ovo je bio period nestabilnosti, obeležen vladavinom sina kneza Lazara, despota Stefana Lazarevića - pravog evropskog plemića i vojnog lidera, čak i pesnika, i njegovog rođaka Đurađa Brankovića, koji je prestonicu premestio na sever, u novoizgrađeni utvrđeni grad Smederevo. Turci su nastavili sa osvajanjima dok najzad nisu 1459. zauzeli kompletnu teritoriju Srbije nakon pada Smedereva. Srbija je bila pod osmanskom vlašću gotovo pet vekova. Turci su progonili srpsku vlastelu, odlučni da fizički iskorene društvenu elitu. Pošto je Osmansko carstvo bila muslimanska teokratija, hrišćanski Srbi su u njoj praktično živeli kao roblje - zlostavljani, ponižavani i iskorišćavani. Kao posledica, Srbi su postepeno napuštali gradske centre gde su bili zastupljeni rudarstvo, zanatstvo i tgovina, i povlačiči se u nepristupačne planine gde su živeli gajeći stoku i baveći se skromnom poljuprivredom.

Evropske sile, a posebno Austrija, vodile su mnoge ratove protiv Turske, oslanjajući se na pomoć Srba koji su živeli pod turskom vlašću. Tokom Austrijsko-turskog rata (1593-1606), Srbi su 1594. podigli ustanak u Banatu. Turski sultan je u znak odmazde spalio mošti Svetog Save - nešto najsvetije za sve Srbe. Srbi su formirali još jedan centar otpora u Hercegovini, ali kada je Austrija potpisala primirje sa Turskom, Srbi su prepušteni turskoj osveti. Ovakav redosled događaja je postao uobičajen u narednim stolećima.

Tokom Velikog rata (1683-1690) između Turske i Svete Alijanse - nastala pod vođstvom Pape i u kojoj su bile Austrija, Poljska i Venecija - ove tri sile su podsticale Srbe da se pobune protiv turskih vlasti i ubrzo su se bune i hajdučki pokreti raširili duž Zpadnog Balkana: od Crne Gore i obale Dalmacije do Dunava i Stare Srbije (Makedonija, Račka, Kosovo i Metohija). Međutim, kada su austrijske snage krenule da se povlače iz Srbije, pozvale je srpsko stanovništvo da sa njima krene na sever, u austrijske oblasti. Primorani ad biraju između turske osvete i života u hrišćanskoj državi, Srbi su masovno napuštali ognjišta uputivši se na sever pod vođstvom vladike Arsenija Čarnojevića. Mnoge oblasti južnog Balkana su u procesu opustele, te su Turci iskoristili priliku da islamizuju Rašku, Kosovo i Metohiju i donekle Makedoniju. Posledice ovog procesa vidljive su i danas.

Još jedna važna epizoda u srpskoj istoriji odigrala se 1716-1718. kada su oblasti naseljene Srbima od Dalmacije i Bosne i Hercegovine do Beograda i Podunavlja postale poprište novog Austrijsko-tursog rata koji je pokrenuo princ Eugen Savojski. Srbi su ponovo stali na stranu Austrije. Nakon potpisivanja mira u Požarevcu, Turska je izgubila sve svoje posede u Podunavlju, kao i sever Srbije i Bosne, delove Dalmacije i Peloponez.

Poslednji austrijsko-turski rat bio je takozvani Dubički rat (1788-1791), u kome je Austrija ponovo podsticaal hrišćane u Bosni na pobunu. Nakon toga nije bilo ratova sve do XX veka koji će doneti pad obe moćna carstva.


Moderna Srbija(1804-1918)

Višedecenijski latentni srpski otpor osmanskoj dominaciji ponovo će se probuditi početkom XIX veka, Prvim i Drugim srpskim ustankom 1804. i 1815. godine.Tursko carstvo ej već bilo u dubokoj unutrašnjoj krizi bez šanse za oporavak. Ovo je imalo posebno težak efekat na hrišćanske nacije koje su živele pod njegovom vlašću. Srbi su pokrenuli ne samo nacionalnu, već i društvenu revoluciju, i Srbija ej polako počela da hvata korak sa evropskim državama usvajanjem buržoaskih društvenih vrednosti. Kao rezultat ustanaka i kasnijih ratova protiv Osmanskog carstva, formirana je nezavisna Kneževina Srbije koja 1878 dobija međunarodno priznanje.

Ovaj period karakteriše smenjivanje dve dinastije koje vode poreklo od Karađorđa Petrovića, voćče Prvog srpskog ustanka, i Miloša Obrenovića, vođe Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije karakterišu generalni uspon ekonomije, kulture i umetnosti, pre svega zahvaljujući mudroj državnoj politici slanja maldih ljudi na školovanje u evropske prestolnice. Svi oni nazad donose novi duh i novi sistem vrednosti. Jedna od spoljnih manifestacija transformacije kroz koju prolazi bivša turska provincija je proglašenje Kraljevine Srbije 1882. godine.

U drugoj polovini XIX veka Srbija je deo sistema evropskih država i formiraju se prve političke partije dajući na taj način novi podstrek političkom životu Srbije. Državni udar 1903. koji će na presto kao kralja Petra I dovesti Karađođevog unuka otvorio je put parlamentarnoj demokratiji u Srbiji. Evropski obrazovan, ovaj liberalni kralj je preveo delo Džona Stjuarta Mila "O slobodi" i pružio svojoj zemlji demokratski ustav. Započeo je period parlamentarne vlade i političke slobode koji će biti prekinut izbijanjem oslobodilačkih ratova. Balkanski ratovi 1912-1913. okončali su tursku vlast na Balkanu. Turska je gurnuta nazad preko Bosfora a na teritoriji sa koje se povukla stvorene su nacionalne balkanske države.

Atentan na austrijskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. poslužio je kao izgovor Austriji da napadne Srbiju, označavajući početak Prvog svetskog rata. Srpska vojska je hrabro branila zemlju i odnela nekoliko velikih pobeda, ali je na karaju nadjačana združenim snagama Nemačke, Austrougarske i Bugarske i bila je primorana da se povuče sa teritorije Srbije marširajući preko preko planina Albanije do Jadranskog mora. Nakon oporavka na Krfu, srpska vojska se vratila u borbu na Solunskom frontu, zajedno sa drugim snagama zemalja Atante koje su uključivale Francusku, Englesku, Rusija, Italiju i SAD. U Prvom svetskom ratu Srbija ej podnela 1,264 000 žrtava - 28% ukupnog stanovništva i 58% muške populacije, gubitak od koga se nikada nije potpuno oporavila. Ova ogromna žrtva je doprinos koji je Srbija dala pobedi savezničkih snaga i preobražaju Evrope i sveta nakon Prvog svetskog rata.


Srbija kao deo Jugoslavije(1918-1991)

Srbija je bila deo Jugoslavije od 1918. do 1991. Ovo s emože podeliti an sledeće periode:

1918-1941 - Kraljevina Jugoslavija
1941-1945 - Drugi svetski rat
1945-1991 - SFRJ
1991-1995 - Raspad SFRJ

Kraljevina Jugoslavija(1918-1941)

Nakon kraja Prvog svetskog rata i pada Austrougarske i Otomanskog carstva, stekli su se uslovi za proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u decembru 1918. Ideja jugoslovenstva, koja je dala ime novoj državi, dugo je gajena u intelektualnim krugovima triju naroda, ali međunarodna konstelacija političkih snaga i interesa do tada nije dozvolila njenu realizaciju. Međutim, posle rata, intelektualni idealisti su ustupili mesto političarima i najuticajniji hrvatski političari su od samog početka bili protiv stvaranja nove države.

Hrvatska seljačka stranka (HSS) predvođena Stjepanom Radićem a zatim Vlatkom Mačekom, polako je rasla i postala velika stranka koja se bori za hrvatske nacionalne interese. Po mišljenju njenih vođa, jugoslovenska država nije nudila zadovoljavajuće rešenje za hrvatsko nacionalno pitanje. Odabrali su da vode svoju političku borbu kroz sistematsku opstrukciju državnih institucija i stvaranje političkih koalicija u cilju potkopavanja državnog jedinstva, iznuđujući an ovaj način određene ustupke. Svako političko i ekonomsko pitanje korišćeno je kao izgovor za pokretanje tzv. "nerešenog hrvatskog pitanja".

U nastojanju da se suoči sa ovim izaovima i spreči dalje slabljenje zemlje, kralj Aleksandar I je 1929. zabranio nacionalne političke partije, preuzeo izvršnu vlast i nazvao zemlju Jugoslavija. Nadao se da oslabi separatističke tendencije i ublaži nacionalističke strasti. Međutim, došlo je do promene odnosa snaga u međunarodnim odnosima: U nemačkoj i Italiji na vlast su došli Nacisti i Fašisti a Staljin je postao apsolutistički vladar Sovjestskog saveza. Ni jedna od ove tri sile nije podržavala Aleksandrovu politiku. U stvari, prve dve države su želele reviziju međunarodnih sporazuma sklopljenih nakon Prvog svetskog rata, dok su Sovjeti bili rešeni da povrate svoje pozicije u Evropi i vode aktivniju spoljnu politiku. Jugoslavija je predstavljala prepreku ovim planovima a Kralj Aleksandar I je bio stub jugoslovenske politike.

Tokom zvanične posete Francuskoj 1934., kralj je ubijen u atentatu u Marseju od starne pripadnika VMRO, ekstremne nacionalističke bugarske organizacije koja je imala planove da anektira teritorije duž istočne i južne jugoslovenske granice, uz pomoć Ustaša, hrvatske frašističke separatističke organizacije. Međunarodna politička scena kasnih tridesetih obeležena je rastućom netrpeljivošću vodećih ličnosti, agresivnim stavom totalitarnih režima i izvesnošću da poredak uspostavljen nakon Prvpog svetskog rata gubi svoje uporište a njegovi zagovornici gube snagu. Podržavan od strane i pod pritiskom fašističke Italije i nacističke Nemačke, hrvatski vođa Vlatko Maček uspeli su da 1939. iznude stvaranje Hrvatske banovine (administrativne provincije). U sporazumu je stajalo da će Hrvatska ostati deo Jugoslavije, ali je ona užurbano gradila nezavisni politički identitet u međunarodnim odnosima.

Drugi svetski rat i posledice(1941-1945)

Početkom četrdesetih, Jugoslavija se našla u neprijateljskom okruženju. Sa izuzetkom Grčke, sve ostale susedne zemlje su potpisale paktove ili sa Italijom ili sa Nemačkom. Hitler je vršio snažan pritisak na Jugoslaviju da se priključi Silama osovine. Vlada je čak bila spremna da sa njim postigne kompromis, ali raspoloženje u zemlji je bilo potpuno drugačije. Javne demonstraciej protiv nacizma izazvale su brutalnu reakciju. Nemačka aviacija je bombardovala Beograd i druge veće gradove i u aprilu 1941. Sile osovine su okupirale i rasparčale Jugoslaviju. Zapadni delovi zemlje, zajedno sa Bosnom i Hercegovinom, pretvoreni su u nacističku marionetsku državu pod nazivom Nezavisna država Hrvatska (NDH) kojom su upravljale ustaše. Srbiju su okupirale nemačke trupe, severne oblasti su anektirane od strane Mađarske, a istočne i južne od strane Bugarske. Kosovo i Metohija su amhom anektirani od strane Albanije koju je podržavala fašistička Italija. I Crna Gora je izgubila deo teritorije u korist Albanije i okupirale su ej italijanske trupe. Slovenija ej podeljena između Nemačke i Italije koaj ej takođe zauzela i ostrva u Jadranu.
Vodeći se nemačkim primerom, Nezavisna država Hrvatska je uspostavila koncentracione logore i počinila strašan genocid ubijajući 750 hiljada Srba, Jevreja i Roma. Ovaj holokaust predstavljao je istorijsku i političku pozadinu građanskog rata koji će izbiti pedeset godina kasnije u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini i koji će pratiti raspad Jugoslavije 1991-1992.

Nemilosrdni stav nemačkih okupacionih snaga i genocidna politika hrvatskog ustaškog režima proizveli su snažan srpski otpor. Srbi su ustali protiv hrvatske genocidne vlade i nacističkog rasparčavanja Jugoslavije. Mnogi su se pridružili partizanskim snagama (narodno-oslobodilačka vojska predvođena Josipom Brozom Titom) u oslobodilačkom ratu i tako pomogli pobedi Saveznika. Do kraja 1944. uy pomoć Crvene armije, Partizani su oslobodili Srbiju i do maja 1945. preostalu jugoslovensku teritoriju, srećući se sa savezničkim snagama u Mađarskoj Italiji i Austriji. Srbija i Jugoslavija su bile među zemljama koje su imale najveće gubitke u ratu: 1.700.000 (10.8% stanovništva) ljudi je ubijeno a nacionalna šteta je procenjena na 9.1 milijardi dolara prema cenama iz tog vremena.

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (1945-1991)

Dok je rat još bukta, 1943., proglašena je revolucionarna promena društvenog i državnog sistema sa ukidanjem monarhije u korist republike. Josip Broz Tito je postao prvi predsednik nove - socijalističke - Jugoslavije. Nekada pretežno poljuprivredna zemlja, Jugoslavija je transformisana u industrijsku zemlju srednjeg ranga i dobila je reputaciju u međunarodnoj politici podržavanjem procesa dekolonizacije i preuzimanjem vodeće uloge u Pokretu nesvrstanih. Socijalistička Jugoslavija je ustanovljena kao federativna država sastavljena od šest republika: Srbija, Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina, Makedonija i Crna Gora, i dve autonomne pokrajine- Vojvodina i Kosovo i Metohija. Dve autonomne pokrajine su u isto vreme bile integralni deo Srbije. Zbog takve administrativne podele i usled istorijskih razloga Srbi - najbrojniji od jugoslovenskih naroda - živeli su u svih šest republika i obe autonomne pokrajine. Trend obezbeđivanja većih ovlašćenja za republike na račun federativnih ovlašćenja postao je posebno intenzivan posle usvajanja Ustava 1974. koji je podsticao ekspanziju hrvatskog, slovenačkog, muslimanskog i albanskog nacionalizma i secesionizma.

Raspad SFRJ (1991-1995)

Između 1991. i 1992., Sloveniaj, Hrvatska i Bosna i Hercegovina su se nasilno odvojile od Jugoslavije, dok je Makedonija to učinila mirnim putem. Raspad Jugoslavije su podržale međunarodne sile koje su priznale pravo samoopredeljenja svim narodima sem Srbima koji su u većini želeli da i dalje žive u Jugoslaviji. Secesionističke republike su ubrzo dobile priznanje međunarodne zajednice u jasnoj suprotnosti sa principom nepovredivosti međunarodno priznatih granica suverenih država i bez ispunjenja kriterijuma za međunarodno priznanje. Srbija i Crna Gora su odabrale da ostanu u federaciji i na zajedničkoj sednici skupština Jugoslavije, Srbije i Crne Gore održanoj 27. aprila 1992. u Beogradu usvojen je Ustav SR Jugoslavije, na taj način potvrđujući kontinuitet države prvobitno osnovane 01. decembra 1918.

Raspad državne zajednice Srbija i Crna Gora (2006)

U februaru 2003., Republika Srbija i Republika Crna Gora su usvojile novu Ustavnu povelju koja je transformisala SR Jugoslaviju u državnu zajednicu Srbija i Crna Gora. Povelja je obema republikama dala pravo da za tri godine održe referendum i odluče da li žele da ostanu u državnoj zajednici. Republika Crna Gora je iskoristila ovo pravo u maju 2006. i na javnom referendumu odlučila da napusti državnu zajednicu i proglasi nezavisnost. 05. juna 2006. Narodna skupština Republike Srbije usvojila je odluku da je Republika Srbija država i zakonski naslednik državne zajednice Srbija i Crna Gora.